KOHA NË (PA) KOHË | PROF. DR. METIN IZETI (PJESA 6)
Në qasjen sufike për kohën ka dy koncepte të rëndësishme edhe ata janë:
Ibnu’l-vakt (Biri i çastit) dhe Ebu’l-vakt (Babai i çastit)
Ibnu’l-vakt është një term që sufitë e kishin në diskursin e tyre që nga kohërat më të hershme dhe me te nënkuptonin një person që bën gjënë më të përshtatshme që duhet bërë në një kohë dhe është i zënë duke bërë atë që i kërkohet në një kohë të caktuar. Sufiut nuk i intereson e shkuara dhe e ardhmja. Ajo që i intereson është çasti në të cilin ndodhet. Ai quhet Ibn vakt sepse drejtohet nga vullneti hyjnor dhe bën gjithmonë atë që kërkon koha.
Tek klasikët e tesavvufit, koncepti i kohës diskutohet përgjithësisht në aspektin e gjendjes. Me fjalë të tjera, me fjalën kohë nënkuptojnë gjendjen në të cilën jetojnë, jo me vullnetin e tyre, por me vullnetin e Zotit. Meqenëse sufiu është nën kontrollin e manifestimeve hyjnore në të cilat jeton, ai i nënshtrohet dispozitave të gjendjeve. Prandaj shpesh në diskursin sufi thuhet “filani është nën sundimin e kohës”. Kuptimi i kësaj fjale është se robi është marrë nga vullneti i tij dhe është bashkë me Allahun. Sufiu adhurimin e bën ashtu siç ndjen, me kusht që sjellja e tij të mos bie ndesh me dispozitat fetare.
Sipas thënies së Ebu Ali ed-Dekkak (v. 405 / 1014), çasti është situata në të cilën ndodhemi. Nëse jemi në dynja, pra nëse mendja dhe zemra jonë janë të mbushura me mendime të dynjasë, koha jonë është dynjaja, nëse jemi në ahiret, koha jonë është ahireti. Nëse jemi të gëzuar, koha jonë është gëzim, nëse jemi të trishtuar, koha jonë është trishtim. Me këtë fjalë, ed-Dekkak e përcakton kohën si gjendjen e përjetuar nga individi dhe si mbizotëruese mbi të.
Meqenëse termi çast (vakt), i cili përdoret në vend të konceptit kohë, i referohet momentit kur përjetohet një gjendje shpirtnore, pra ‘koha e tanishme’. Pikërisht për këtë sufiu quhet ‘biri i çastit’, pasi i është dhënë plotësisht momentit. Sipas kësaj, sufiu, i cili është Ibnu’l-vakt, përjeton gjendje shpirtërore, i dorëzohet manifestimit hyjnor pa përfshirë vullnetin dhe lirinë e tij dhe përjeton bërjen që do të sjellë ky çast i lavdishëm. Sufiu që sodit manifestimet hyjnore ekzaltohet, emocionohet dhe nuk përshtatet dot me rebelimin ndaj kohës. Është në një gjendje tërheqëse dhe entuziazmi. Ai është mirënjohës që i ka kaluar momentet e tij në paqe me Allahun, për marrjen e gjendjeve më të mira (hapëse/futuhat) të gëzimit dhe entuziazmit nën ndikimin dhe sundimin e Allahut. Ai gjithashtu pendohet që është ndarë prej Tij dhe është shpërqendruar nga e përbotshmja, sepse ai e sheh këtë si shkujdesje. Ose tregon durim dhe guxim kur vuan nga gjendja e frikës, si trishtimi dhe ankthi. Nijazı Misri në lidhje me këtë thotë:
“ Nuk jam as e kaluar dhe as e ardhme, unë jam nëna e çdo çasti”
Sa më shumë që një sufi të jetë i vetëdijshëm për çastin në të cilin ndodhet, aq më i respektueshëm është. Çdo moment i shpirtit të tij është unik, siç është çdo moment i shpirtit i ri dhe i freskët. Në disa tekste sufike, çdo moment i shpirtit quhet “frymëmarrje/nefes/nefha”. Prandaj, sufijtë quhen edhe “njerëz të frymëmarrjes” (ehlu’l enfas); sepse ata jetojnë në çdo frymëmarrje dhe në çdo çast me vetëdije të plotë për veçantinë e shpirtit.
Sufiu, i cili është i hapur ndaj manifestimeve shpirtërore dhe është në një gjendje ndryshimi të vazhdueshëm, ndryshon nga gjendja në gjendje, nga ngjyra në ngjyrë, nën ndikimin e manifestimeve të pafundme hyjnore. Ashtu si akrepa e minutave të orës, kalon nga një moment në tjetrin, një moment nuk i përshtatet tjetrit, ngrihet e bie, nuk ka pamje fikse, nuk ka stacion të vendosur. Kur e pyetën për gnostikun, Dhunnun Misriu tha: “Ai ishte këtu, tani ka ikur”. Ai pohon se dy çastet e gnostikut nuk mund të jenë të njëjta, se ai është në një gjendje ndryshimi dhe se i është dorëzuar administrimit të Allahut
Meqenëse Ibnu’l-vakt nuk ka asnjë shqetësim për të kaluarën dhe të ardhmen, ai e zgjeron çastin, e kupton kalueshmërinë e kohës me ajetin “Kul-le jevmin huve fi she’n” ( Në çdo çast Ai është në një punë të re), si rrjedhojë e përvetëson vetëdijen e bazuar në vazhdimësinë e krijimit.
Ebu Sulejman ed-Dârânî (vd.215/831), i cili e përkufizon sufizmin si njohje e kohës, i kushton rëndësi të veçantë ruajtjes së gjendjes dhe çastit.
Kur Xhunejd-i Bagdadi u pyet se cila është karakteristika e gnostikut, ai tha: “Karakteristika e gnostikut është si uji që merr ngjyrën e enës “, duke treguar se ai gjithmonë kryen mënyrën më të përshtatshme të veprimit për kohën gjegjëse.
Mevlana thiotë, personi i cili nuk i plotëson kërkesat e kohës, ka vepruar në kundërshtim me parimet e tesavvufit.
Gjegjësisht:
“O mik, sufiu është bër i çastit, nuk i shkon tesavvufit të thuhet se kjo punë bëhet nesër ose le të ngel për nesër.
Ose, ndoshta ti nuk je një burrë sufi? Ajo që ke në dorë nuk është e njëjtë si veresi”.
Edhe Nijazi Misriu, ngjashëm si Bajezid Bistamiu, Ibn Arabiu, Muhammed Ikballi është prej personaliteteve që e pranon realitetin e krijimit të vazhdueshëm dhe Ibnu’l-vakt’in e përkufizon si gjendje dominuese mbi njeriun. Ai në përmbledhjen e poezive të tij, pra në Divan’in e tij thotë:
“ Ibn vakt (bir i çastit) jam unë Ebu’l-vakt (baba i çastit) s’bëhem dot
Jam rob që i ndryshon gjendjet, nuk mund t’i kursej dot”
Sufitë, gjithashtu, kanë kujdes të veçantë që koha dhe çasti të mos bëhen idhuj. Sufiu është bir i çastit, por i përkryeri nuk është bir i askujt, ai e ka tejkaluar kohën dhe gjendjet. Pra, jeta duke e kontrolluar kohën është synimi i vërtetë i edukimit shpirtnor, ky është Ebu’l-vakti…
Personi i përkryer dhe i plotë, nuk transferohet prej një pozite shpirtnore në tjetrën, ose thënur simbolikisht nuk kalon prej një ngjyre në tjetrën, por, ai është në pozitën pangjyrëshe konstante. Ata që e kanë arritur këtë pozitë quhen Ebu’l-vakt (Babai i çastit). Të tillët nuk ndryshojnë me kohën, nuk ndikohen nga koha, por, përkundrazi, ata vetë, e ndryshojnë kohën dhe ndikojnë në të. Nga jashtë ata duken njëlloj si edhe njerëzit tjerë dhe nuk kanë asfarë dallimi lëndor prej të tjerëve, por ama brendësia e tyre është përplot me plotni dhe puhiza ledhatuese.
Nga data 4 Nëntor (sot) deri më 10 Nëntor, do të shpërndahet pjesë nga teksti. Më 11 Nëntor do të shpërndahet i gjithë teksti “KOHA NË (PA) KOHË” të Prof. Dr. Metin Izetit.
