Intervistë me Kryetarin e Institutit të Mendimit Islam, Mehmet Görmez – PJESA 1

Shkenca shpjegon, feja jep kuptim

19 maj 2020

Kryetari i Institutit të Mendimit Islam Prof. Dr. Mehmet Görmez iu përgjigj pyetjeve të portalit “Mesazhi.com” nga Kosova.

1. Profesor, po përjetojmë një fatkeqësi që quhet koronavirus. Të krishterët në mesjetë, të tilla fatkeqësi ia atribuonin zemërimit hyjnor. Këtë botëkuptim e kanë edhe muslimanët. Si është e vërteta?

Të kuptuarit dhe interpretimi i fatkeqësive si epidemitë e mëdha apo tërmetet, ka shkaktuar kriza të shumta si në historinë e feve, ashtu edhe në atë të filozofisë. Mund të thuhet se krisja e madhe në mendimin perëndimor i ka fillimet në debatet që ngjalli një fatkeqësi e tillë. Tërmeti i 1755-ës i Lizbonës i vuri përballë këndvështrimin materialisto-fizikalist dhe atë teologjiko-shpirtëror, duke ndezur fitilin e konfliktit mes fesë, shkencës dhe filozofisë. E vërteta është se sa ç’është i përciptë, i gabuar dhe i mangët këndvështrimi fizikalist ndaj qenies dhe universit që shkakun e gjithçkaje e kërkon vetëm në një shkakësi mekanike, po aq i përciptë, i gabuar e i mangët është edhe botëkuptimi teologjik që çdo fatkeqësi e sheh si dënim dhe zemërim hyjnor.

Të tilla fatkeqësi shkenca i shpjegon, filozofia përsiat mbi to duke i kaluar nëpër filtrin e arsyes, kurse feja u jep kuptim. Por kuptimi që jep feja – kur bëhet fjalë për Islamin – nuk e hedh poshtë shpjegimin e shkencës dhe përsiatjen e filozofisë. Shkenca është ekzegjezë e shenjave që Zoti ynë ka vënë në gjithësi, kurse arsyeja dhe mendimi janë dhurata e tij më e madhe për njeriun. Shkenca na e shpjegon koronavirusin; si pëson mutacione, si kthehet nga epidemia në pandemi dhe si përhapet në mbarë botën, por nuk mund t’i japë kuptim të gjithë kësaj. Nuk shpjegon dot urtësinë e kësaj. Nuk mund ta dijë se çfarë mësimesh duhet të nxjerrim nga kjo. Nuk e sheh dot përmasën shpirtërore dhe metafizike të fenomenit. Këtë gjë e bën feja. Por edhe një gjoja njeri i fesë me një botëkuptim të mangët për shkencën dhe gjithësinë, që nuk e njeh sunnetullahun (ligjet e Zotit në natyrë), nuk mund t’i japë kuptim si duhet.

Të tilla fatkeqësi në Kur’an trajtohen jo vetëm si dënime dhe zemërim hyjnor, por si shenja për të marrë mësim. Këto fatkeqësi nuk janë zakone hyjnore, por shenja hyjnore dhe shenjat lexohen sipas mësimeve që përmbajnë. Fjala ibrah – mësim, në Kur’an tregon një mënyrë të kuptuari. Të marrësh mësim nuk do të thotë t’i kuptosh gjërat literalisht, por të përsiasësh mbi shkaqet dhe pasojat e gjërave.

T’U RUHESH TRI GABIMEVE

Për t’i kuptuar drejt të tilla ngjarje, nuk duhen bërë këto tri gabime:

Së pari, t’ia atribuosh këto fatkeqësi një personi, një ngjarjeje, një shoqërie dhe një mëkati të caktuar. Sepse në të tilla fatkeqësi nuk vdesin vetëm mëkatarët, por edhe të devodshmit, njerëz të pafajshëm e fëmijë. Gjatë murtajës së Amuasit në kohën e Hazreti Omarit humbën jetën edhe sahabë të shumtë.

Së dyti, t’i mendosh të tilla epidemi të mëdha si të pavarura nga bëmat e njerëzve, nga gabimet e njeriut në marrëdhënien e tij me natyrën. Sepse, “Nga bëmat e njerëzve, janë shfaqur shkatërrime në tokë e në det.” (Rum, 30: 41)

Së treti, t’i vlerësosh të tilla ngjarje duke e shpërfillur Zotin, Krijuesin. Prandaj kundrejt të tilla ngjarjeve duhet bërë kujdes të mos thuhen gjëra të pamenduara mirë.

VDEKJA E FËMIJËVE

• Botëkuptimi që fatkeqësitë natyrore ku humbin jetën edhe fëmijë e të pafajshëm i quajn “dënime”, a bie ndesh edhe me atributin e Zotit si “i Drejtë”?

Po t’i cilësojmë vetëm si “dënim”, kjo bie ndesh me atributin e Zotiti “i Drejtë”, edhe me atributet “i Mëshirshëm” dhe “Mëshirues”. Siç u shpreha edhe më lart, për t’i kuptuar drejt këto gjëra, duhet t’i vështrojmë në mënyrë tërësore.

Ata që besojnë se ekziston vetëm jeta e kësaj bote, të cilët qenien e reduktojnë në materie dhe njeriun në trup, të cilët i shpërfillin përmasat transhendentale, metafizike e shpirtërore të qenies dhe të cilët nisen nga një përfytyrim fragmentar për botën dhe të mangët për shkencën, e kanë të vështirë t’i kuptojnë e t’u japin kuptim fatkeqësive të tilla. Madje pa u kuptuar qëllimi i ekzistencës dhe urtësia e krijimit, pa u formuar një përfytyrim i saktë për gjithësinë dhe pa besimin në jetën e amshuar, nuk mund të shpjegohen e keqja, dhimbja e vuajtja në këtë botë.

Kur fatkeqësitë i kuptojmë si shenja, edhe këto sëmundje e kanë një kuptim, një qëllim, një urtësi dhe filozofi. Madje mund të shihen jo si dënim, por si mëshirë. “Në shumëçka që nuk ju pëlqen, ka hajër për ju e në shumëçka që ju pëlqen, ka dëm për ju…” (Bakara, 2: 216) Askush nuk ka të drejtë ta paraqesë Zotin tonë të Mëshirshëm e Mëshirues si një Zot që derdh zemërimin e dënimin e Tij mbi njerëzit nga qiejt.

Fatkeqësitë i shërbejnë qëllimit për të cilin është krijuar njeriu. Nga kjo pikëpamje, fatkeqësitë janë paralajmërime hyjnore që na kujtojnë urtësinë e krijimit tonë. Në fakt fatkeqësitë nuk janë as vetëm paralajmërime hyjnore. Për disa janë mëshirë. Për disa janë larje mëkatesh. Për disa janë ngritje e shkallës shpirtërore. Ndonjëherë fatkeqësitë janë për t’i mbrojtur të pafajshmit nga fatkeqësi më të mëdha.

Intervistë ekskluzive me Kryetarin e Institutit të Mendimit Islam, Mehmet Görmez